Бойня №5, або Крыжовы паход дзетак. Урывак з кнігі

Кніжная серыя «Амерыканка» прадстаўляе навінку — раман Курта Вонэгута «Бойня №5, або Крыжовы паход дзетак» (Slaughterhouse-Five, or The Children’s Crusade). Пераклад з ангельскай Павала Касцюкевіча.

Чытаем урывак. А больш пра кнігу тут

Кніжная серыя «Амерыканка» аб’яднала кнігі культавых пісьменнікаў Паўночнай Амерыкі пра свабоду і чалавечую годнасць. 

Прысьвячаецца
Мэры О’Гэйр
і Герхарду Мюлеру

Зараўлі вол з аслом,
Разбудзілі Дзіцятка.
Але ж не заплакаў
Хрыстос-немаўлятка.

АДЗІН

Амаль усё гэта здарылася на самой справе. Ва ўсякім разе, пра вайну ўсё збольшага праўда. Аднаго майго знаёмага насамрэч расстралялі ў Дрэздэне за імбрычак, што яму не належаў. Другі хлопец, якога я ведаў, сапраўды пагражаў збавіць са сьвету сваіх ворагаў праз забойцаў-наймітаў. І гэтак далей. У кнізе я зьмяніў усе імёны.

У 1967 годзе я насамрэч выдаткаваў стыпэндыю Гугенгайма (дабраславі яе Бог!), каб вярнуцца ў Дрэздэн. Там усё выглядала як Дэйтан, штат Агаё, толькі больш адкрытых прастораў, чым у Дэйтане. У дрэздэнскай зямлі ляжаць, мусіць, тоны чалавечай касьцяной мукі.

Я вярнуўся туды са сваім баявым таварышам, Бэрнардам В. О’Гэйрам. Мы пасябравалі з кіроўцам таксоўкі, які адвёз О’Гэйра і мяне да бойні, дзе нас калісьці трымалі як ваеннапалонных. Таксоўшчыка звалі Герхард Мюлер. Ён сказаў нам, што сам трохі перабыў у амэрыканскім палоне. Мы спыталі, як яму маецца за камуністамі, а ён адказаў, што сьпярша было пагана, бо даводзілася цяжка працаваць, і на ўсіх не ставала жытла, ежы ды вопраткі. Але цяпер усё значна лепей. У яго ўтульная кватэрка, а дачка атрымлівае выдатную адукацыю. Яго маці жыўцом спаліла падчас бамбёжкі Дрэздэну. Во як бывае.

Ён даслаў О’Гэйру паштоўку на Каляды, і там было напісана:

«Віншую Вас і Вашу сям’ю, а таксама Вашага сябра з Калядамі і Новым годам! Спадзяюся, мы яшчэ сустрэнемся ў сьвеце міру і свабоды ў таксоўцы, калі надарыцца нагода».

Я вельмі ўпадабаў апошнія словы — «калі надарыцца нагода».

Мне прыкра распавядаць, колькі грошай, часу і нерваў забрала ў мяне гэтая гнюсная кніжыца. Калі дваццаць тры гады таму я вярнуўся з Другой сусьветнай вайны, дык падумаў, што мне будзе проста напісаць пра разбурэньне Дрэздэну, бо ўсё, што я мушу зрабіць, — гэта занатаваць тое, што бачыў. Я падумаў яшчэ, што раз тэма нагэтулькі значная, мая кніга можа зрабіцца шэдэўрам ці, прынамсі, бэстсэлерам.

Але ж небагата словаў я тады падабраў пра Дрэздэн — ва ўсялякім разе замала, каб напісаць цэлую кнігу. Зрэшты, няшмат прыходзіць да галавы і цяпер, калі я зрабіўся старым набіткаваным успамінамі пракураным бурдзюком, які мае дарослых сыноў. Мае дрэздэнскія прыгадкі выявіліся мала непрыдатнымі, але мяне гэтак вабіла тэма Дрэздэну, што нарэшце я нагадаў сам сабе героя вядомага лімэрыку:

Маладзенькі каўбой у Кентукі
Прамаўляў так да ўласнае «штукі»:
«Скраў здароўе і грошы,
А цяпер, нехарошы,
Толькі мочыш мне порткі ды брукі!

Яшчэ я прыгадаў радкі зь песенькі:

Імя мне Ён Ёнсан,
Я з штату Вісконсін,
Раблю там на лесапільні.
Як людзі страчаюць —  заўсёды пытаюць,
Кажуць яны: «Як вас завуць?»
Я ім кажу:

Імя мне Ён Ёнсан,
Я з штату Вісконсін…

І гэтак далей да бясконцасьці.

Людзі, якія страчалі мяне, часьцяком пыталіся, над чым я працую, і я зазвычай адказваў, што прыярытэт — кніга пра Дрэздэн.

Гэтаксама я адказаў аднойчы кіношніку Гарысану Стару. Ён прыўзьняў брыво і пацікавіўся:

— Дык гэта будзе антываенная кніжка?

— Выдае на тое, — адказаў я.

— Ведаеш, што я кажу людзям, калі дазнаюся, што яны пішуць антываенную кнігу?

— Не. А што ты ім кажаш, Гарысан Стар?

— Я кажу ім: «Чаму б вам лепей не напісаць антыледавіковую кнігу?»

Зразумела, ён меў на ўвазе, што заўсёды будуць войны і што спыніць іх гэтаксама цяжка, як спыніць ледавікі. Я трымаюся той жа думкі.

І нават калі б войны не насоўваліся, як ледавікі, усё роўна паўсюдна шчыравала б бабулька Сьмерць.

Калі я быў трохі маладзейшы, працуючы над маёй знакамітай кнігай пра Дрэздэн, я наапрасіўся ў госці свайго аднапалчаніна Бэрнарда В. О’Гэйра. Ён быў акруговым пракурорам у Пэнсыльваніі. А я быў пісьменьнікам з мысу Код. На вайне мы былі шарагоўцамі, служылі ў вайсковай выведцы. Мы ніколі не спадзяваліся зарабіць грошай пасьля вайны, але ж атрымалася ў нас няблага.

Яго знайшла для мяне тэлефонная кампанія «Бэл». У гэтым яны проста малайчынкі. Досыць часта, позна занач, я пакутую на адну хваробу, якая спалучае алькаголь і тэлефанаваньні. Я налуплюся як сьлед і застаюся ў гасьцёўні бяз жонкі дзякуючы паху з рота, падобнаму да гарчычнага газу з ружамі. Потым, прамаўляючы ў слухаўку ўмеркавана і элегантна, я прашу тэлефаністку злучыць мяне з тым ці іншым сябрам, якога ня бачыў шмат гадоў.

Гэтак пакрысе дабраўся я да О’Гэйра. Ён нізкі, а я высокі. На вайне мы былі Мут і Джэф. Там нас разам паланілі. Я сказаў яму па тэлефоне, хто я. Ён адразу прызнаў мяне. Ён ня спаў. Ён чытаў. Усе астатнія ў ягоным доме паснулі.

— Слухай, я пішу кніжку пра Дрэздэн. Дапамажы прыгадаць сёе-тое. Вось было б добра прыехаць да цябе ў адведкі: выпіць, пагаманіць, згадаць былое.

Яго гэта ня вельмі каб захапіла. Ён сказаў, што наўрад ці здолее прыгадаць шмат. Аднак у госьці запрасіў.

— На маю думку, разьвязкаю кнігі мусіць быць расстрэл старога небаракі Эдгара Дэрбі, — выказаў я сваё меркаваньне. — Такая іронія! Цалюткі горад гарыць, усё ў друзе, людзі гінуць тысячамі. І тут амэрыканскага пехацінца арыштоўваюць за крадзеж імбрыка. І яму — трыбунал і вышка.

— Гм, — адказаў О’Гэйр.

— Хіба ня тут мусіць быць разьвязка?

 — Я нічога ў гэтым ня цямлю. Гэта ж тваё рамяство.

Пачуваючыся спэцам у завязках, разьвязках, характарыстыках, сакавітых дыялёгах, напружаных сцэнах і сутыкненьні герояў ілбамі я шматкроць накідваў плян маёй кнігі пра Дрэздэн.

Найлепшы ці, прынамсі, найзграбнейшы варыянт атрымаўся на адваротным баку шпалераў.

Я скарыстаўся каляровымі алоўкамі дачкі — асобны колер для кожнага вобразу. Адзін канец шпалернага скрутка стаўся пачаткам, другі — канцом, а сярэдняя частка, адпаведна, — сярэдзінай кнігі. Блакітная лінія сутыкалася з чырвонай, потым з жоўтай, а тая абрывалася, бо герой, пазначаны жоўтай лініяй, паміраў. І гэтак далей. Разбурэньне Дрэздэну я пазначыў вэртыкальна намаляванай палоскай, запоўненай аранжавымі крыжыкамі, а лініі, якія ўвасаблялі жывых герояў, мусілі прайсьці праз тую палоску.

Завяршэньнем кнігі — там, дзе ўсе лініі канцаваліся, — было бураковішча ля Эльбы, у Саксоніі, недалёка ад Гале. Падаў дождж. Вайна ў Эўропе некалькі тыдняў як скончылася. Канвой савецкіх жаўнераў суправаджаў нас пашыхтаваных: ангельцаў, амэрыканцаў, галяндцаў, французаў, канадыйцаў, паўднёваафрыканцаў, новазэляндцаў ды аўстралійцаў. Тысячы людзей, якія неўзабаве перастануць быць ваеннапалоннымі.

А на другім баку поля стаяла багата савецкіх, польскіх ды югаслаўскіх палонных жаўнераў, аточаных амэрыканскім канвоем. І пад дажджом адбыўся абмен: за аднаго палоннага — аднаго палоннага. О’Гэйр і я ўсьцягнуліся ў кодаб амэрыканскага грузавіка разам зь дзясяткамі іншых жаўнераў. У О’Гэйра не было ніякіх трафэяў. Але амаль ва ўсіх астатніх былі. Напрыклад, я прыдбаў парадную шаблю афіцэра Люфтвафэ — яна дагэтуль у мяне захавалася. Адзін шалёны амэрыканчык, якога я назваў у гэтай кніжцы Пол Лацара, вёз ладную конаўку дыямэнтаў, смарагдаў, рубінаў і ўсяго такога. Ён зьбіраў усё гэта па дрэздэнскіх лёхах у мёртвых людзей. Во як бывае.

Якісь ангелец-недарэка, што недзе згубіў усе зубы, трымаў свае трафэі ў палатнянай торбе. Гэтую торбу ён паставіў мне на ногі. Ангелец почасту касавурыўся на яе, круціў тонкай шыяй, пнучыся зьмеціць тых, хто мог, барані Божа, пасквапіцца на ягоны скарб. Ён раз-пораз неўпрыкмет торгаў торбу за лямкі.

Я падумаў быў, што тыя тузаньні — выпадковыя. Але ж памыліўся. Ангельцу проста карцела паказаць каму-колечы зьмесьціва торбы, і ён вырашыў, што мне можна давяраць. Ён злавіў мой позірк, міргнуў і разьвязаў торбу. Там ляжала гіпсавая мадэль Эйфэлевай вежы, пакрытая пазалотай. У вежу быў уштукаваны гадзіньнік.

— Файная цацка, — сказаў ангелец.

Нас перакінулі самалётамі ў лягер адпачынку ў Францыі, дзе кармілі шакалядам, малочна-соладавымі кактэйлямі ды іншай пажыўнай ежай, пакуль мы ўсе не нагулялі трохі маладога сала. Потым нас адправілі дадому, і я ажаніўся з прыгожай дзяўчынай, таксама пакрытай маладым салам.

І ў нас нарадзіліся дзеткі.

І ўсе яны павырасталі, а я цяпер стары пракураны бурдзюк, набіткаваны ўспамінамі. Імя мне Ён Ёнсан, я з штату Вісконсін, працую там на лесапільні…

Час ад часу, позна ўвечары, калі мая жонка пакладзецца спаць, я спрабую тэлефанаваць сваім старым сяброўкам.

— Алё, жанчынка, ці не маглі б вы знайсьці мне тэлефон спадарыні такой і такой? Здаецца, яна жыве на вуліцы такой і такой…

— Хвілінку… Не, да жалю, такой няма ў базе.

— Дзякуй вам. Усё адно дзякуй.

І я выпускаю сабаку з хаты, а пасьля ўпускаю ў хату і мы трохі размаўляем. Я паказваю яму, што ён мне падабаецца, а ён паказвае мне, што яму падабаюся я. Яму начхаць на пах гарчычнага газу з ружамі.

— Малайчынка, Сэндзі, — кажу я сабаку. — Ці ты ведаеш гэта? Ты проста малайчынка!

Сяды-тады я ўлучаю радыё ды слухаю гутарковыя перадачы з Бостану або Нью-Ёрку. Не люблю слухаць музыкі на ладным падпітку.

Раней ці пазьней я іду спаць, і мая жонка пытаецца, якая гадзіна. Ёй заўжды трэба ведаць, колькі цяпер гадзінаў. Здараецца, я ня ведаю, і тады кажу: «От хоць ты абшукай мяне!»

Сяды-тады я думаю пра сваю адукацыю. Па вайне я крыху вучыўся ў Чыкагскім унівэрсытэце. Я быў студэнтам на антрапалягічным факультэце. Там тады вучылі, што абсалютна ніякай розьніцы паміж людзьмі няма. Не выключаю, яны вучаць гэтаму й цяпер.

Яшчэ там вучылі, што ніхто ня ёсьць ані сьмешным, ані кепскім, ані брыдкім. Перад самай сьмерцю мой бацька сказаў мне: «Ведаеш, у тваіх кнігах ніколі не было ліхадзеяў».

Я адказаў яму, што гэтаму я навучыўся ва ўнівэрсытэце.

Калі я вучыўся на антраполяга, дык падрабляў тым, што зьбіраў крымінальную хроніку ў славутым Бюро гарадскіх навінаў Чыкага за дваццаць восем даляраў у тыдзень. Аднойчы мяне папрасілі застацца пасьля начной зьмены, і я працаваў шаснаццаць гадзінаў запар. На нас былі падпісаныя ўсе гарадзкія газэты, інфаагенцтвы «Асашыэйтэд Прэс», «Юнайтэд Прэс» і ўсё такое. Мы мусілі збіраць звесткі з з судоў, паліцэйскіх пастарункаў, пажарнай станцыі, берагавой аховы возера Мічыган і ўсяго такога. Сувязь з падпісчыкамі мы трымалі праз пнэўмапошту, якая пралягае ў Чыкага пад зямлёю.

Рэпартэр мусіў прадыктаваць паведамленьне па тэлефоне пісару ў навушніках, а пісар занатоўваў словы на кальцы пад трафарэт. Паведамленьні памнажалі на мімэографе і напакоўвалі імі бронзавыя, з аксамітам усярэдзіне, гільзападобныя скрынкі. Тыя скрынкі заглынала пнэўматруба. Сярод рэпартэраў і пісараў самымі хцівымі акуламі пяра былі жанчыны, якія замянілі мужчынаў, што пайшлі на вайну.

І першае здарэньне, якое я асьвятляў, мне трэба было прадыктаваць адной з гэтых драпежніц. Бяда сталася з маладым франтавіком, які рабіў ліфтэрам у адміністрацыйным будынку. Ліфт быў састарэлай мадэлі без дзьвярэй у «каробцы» — толькі на паверхах. Дзьверы на другім паверсе аздаблялі чыгунныя пляцёнкі. Чыгунны плюшч на іх выкручваўся мудрагелістым арнамэнтам. Над плюшчом зьвісала чыгунная галінка з двума чыгуннымі папугайчыкамі.

Франтавіка выклікалі — ён мусіў спусьціцца ў сутарэньне. Ён зачыніў дзьверы ліфту і націснуў на пімпку. Але ягоны шлюбны пярсьцёнак так моцна зачапіўся за жалезны арнамэнт, што хлопца пацягнула ўгору за ўласнай рукою, калі ліфт рушыў долу; падлога рэзка абрынулася з-пад ног франтавіка, а столь «каробкі» расплюшчыла небараку зьверху. Во як бывае.

Калі я ўсё гэта прадыктаваў, жанчына, якая запісвала паведамленьне пад трафарэт, спыталася:

— А што сказала яго жонка?

— Яна пакуль яшчэ ня ведае, — патлумачыў я. — Гэта здарылася толькі што.

— Патэлефануй і вазьмі ў яе інтэрвію.

— Чаго, чаго?!..

— Скажаш, што ты капітан Фін з паліцыі і ў цябе сумныя весткі. Распавядзі ёй усё і паслухай, што яна скажа.

Я так і зрабіў. Жонка франтавіка сказала, што і магла сказаць у такой сытуацыі. У іх было дзіця. І гэтак далей.

Калі я вярнуўся ў кантору, пісарчучка спыталася яшчэ, так, дзеля цікавасьці, як выглядаў расплюшчаны хлопец, калі яго расплюшчыла.

Я апісаў.

— Табе не зблажэла? — пацікавілася пісарчучка.

Яна ела цукеркі «Тры мушкетэры».

— Зь якой такой халеры, Нэнсі! — адказаў я. — На вайне я бачыў куды больш жахлівыя рэчы.

Я ўжо тады «як бы» пісаў сваю кнігу пра Дрэздэн. У той час у Амэрыцы пра авіяналёт амаль не чулі. Няшмат амэрыканцаў ведала, наколькі ён быў страшнейшым, скажам, за Хірасіму. Я таксама пра гэта нічога ня чуў. У прэсе пра гэта не асабліва пісалі.

Неяк на кактэйль-вечарыне я выпадкова распавёў пра пабачанае падчас налёту і пра кнігу, якую задумаў, прафэсару Чыкагскага ўнівэрсытэту. Ён быў сябрам чагосьці з назвай Камітэт грамадзкай думкі. У адказ ён пачаў казаць мне пра канцлягеры, пра мыла і сьвечкі, якія немцы рабілі з тлушчу забітых габрэяў і ўсё такое.

Усё, што я мог сказаць: «Я ведаю, я ведаю, я ве-да-ю».

Другая сусьветная вайна, безумоўна, зрабіла ўсіх суворымі. Я стаў дабрахвотнікам пажарнай дружыны ў мястэчку Альплёс, дзе купіў свой першы дом, і адмыслоўцам па сувязях з грамадзкасьцю ў кампаніі «Джэнэрал Электрык» у горадзе Шэнэктэдзі, штат Нью-Ёрк. Такіх суворых хлопцаў, як мой тадышні начальнік, я ніколі не сустракаў і, спадзяюся, не сустрэну. Да таго ён быў падпалкоўнікам па сувязях з грамадскасцю ў Балтымары. Пакуль я быў у Шэнэктэдзі, ён далучыўся да Галяндзкай рэфармацкай царквы, якая сама па сабе даволі суворая царква.

Начальнік часта пытаўся са здзекам, чаму я не даслужыўся да афіцэра. Быццам у гэтым было штосьці кепскае.

Мая жонка і я пазбыліся маладога сала. Гэта былі нашыя худыя гады. Мы сябравалі з процьмай такіх жа худых франтавікоў і іх схуднелымі — адно косьці ды скура — жонкамі. Дужа прыязныя вэтэраны жывуць у Шэнэктадзі. На маю думку, найбольш прыязнымі, дабрадушнымі ды вясёлымі ветэранамі ў Шэнэктэдзі былі тыя, што сапраўды ваявалі. Яны сама ненавідзелі вайну найбольш шчыра.

У той час я напісаў ліст ва ўправу вайскова-паветраных сілаў. Я прасіў даслаць мне дэталі авіяналёту на Дрэздэн: чый быў загад, колькі было самалётаў, чаму бамбілі, чаго хацелі дамагчыся і ўсё такое. Мне адказаў хлопец, што, як і я, быў адмыслоўцам па сувязях з грамадзкасьцю. Ён пісаў, што вельмі перапрашае, але гэтая інфармацыя ўсё яшчэ застаецца дзяржаўным сакрэтам.

Я прачытаў ліст маёй жонцы ўголас і абурыўся: «Сакрэтам? Божухна, ад каго?»

Тады мы спрэс былі фэдэралістамі, прыхільнікамі аб’яднаньня ўсяго сьвету. Я ня ведаю, хто мы цяпер. Тэлефаністы, ці што… Мы ж часта тэлефануем — прынамсі я, позна занач.

Колькі тыдняў пасьля гэтага я пазваніў майму аднапалчаніну, Бэрнарду В. О’Гэйру, і паехаў яго адведаць. Гэта было, мусіць, у шэсьцьдзесят чацьвертым ці блізу таго, карацей, у апошні год нью-ёрскай сусьветнай выставы… Eheu, fugaces labuntur anni[1]… Імя мне Ён Ёнсан… Маладзенькі каўбой у Кентукі…

З сабой у падарожжа я ўзяў дзьвюх дзяўчатак — маю дачку Нэні ды яе найлепшую сяброўку, Элісан Мітчэл. Раней яны ніколі не пакідалі мысу Код. Пад’ехаўшы да ракі, я спыніў машыну, каб дзяўчаткі маглі трохі пастаяць у задуменні. Яны яшчэ ня бачылі вады ў такім доўгім, вузкім ды несалёным стане. Гэта быў Гудзон. У ім плавалі карпы, і мы бачылі іх. Яны былі вялізныя, як атамныя субмарыны.

Таксама мы бачылі вадаспады і ручаі, якія скакалі з гор Дэлаварскай даліны. Тут было шмат чаго, каб спыніцца ды агледзецца, але трэба было ехаць далей, заўсёды трэба некуды ехаць. Дзяўчаткі ўбраліся ў белыя сьвяточныя сукенкі і абулі бліскучыя чаравікі, каб мінакі заўважалі, якія яны харошанькія. «Паехалі, дзяўчаткі. Час!», — казаў я. І мы ехалі.

І сонца зайшло, і мы павячэралі ў італьянцаў, і вось я пагрукаўся ў парадныя дзьверы прыгожай камяніцы Бэрнарда В. О’Гэйра. Я нёс пляшку ірляндзкага віскі, як нясуць абедзенны званок.

Нас сустрэла яго прыязная жонка Мэры, якой я прысьвяціў гэтую кнігу. Таксама я прысьвяціў яе Герхарду Мюлеру, дрэздэнскаму таксоўшчыку. Мэры — дыплямаваная мэдсястра, што як на мяне, дык цудоўны занятак для жанчыны.

Мэры прыйшла ў захапленьне ад маіх дзяўчатак: яна пазнаёміла іх са сваімі дзецьмі і адпусьціла на другі паверх пагуляцца разам ды паглядзець тэлевізар. І толькі пасьля таго як дзяўчаткі пабеглі сабе, я адчуў, што не падабаюся Мэры або ёй нешта не да сэрца ў сёньняшняй сустрэчы. Яна трымалася ветла, але холадна.

— У вас тут утульна, — прамовіў я, і гэта было праўдай.

— Я тут падрыхтавала месца, дзе вы зможаце спакойна пагаманіць, — сказала яна.

— Добра, — адказаў я, уявіўшы два скураныя фатэлі ля каміну ў шаляванай гасьцёўні, дзе старыя жаўнеры могуць выпіць і пагаманіць сабе. Але Мэры завяла нас на варыўню. Яна паставіла два мулкія крэслы пры стале. Стол быў з парцалянавай паверхняй, якая моцна рэзала вочы адбітым сьвятлом з двухсотватавай лямпачкі. Мэры падрыхтавала нам апэрацыйны пакой. Яна паставіла толькі адну шклянку, якая была для мяне. Яна растлумачыла, што па вайне О’Гэйр ня можа піць моцных трункаў

Мы селі. О’Гэйр быў зьбянтэжаны, але не казаў, у чым рэч. Я губляўся ў здагадках, не ў стане зразумець, што ў маёй асобе так злавала Мэры. У мяне ж была сям’я. Першы і апошні шлюб. Ня жлукта. Падчас вайны я не зрабіў яе мужу ніякіх кепстваў.

Калі Мэры кідала сабе лёд у кока-колу, дык добра нарабіла шуму, бразгаючы па чарупіне-нержавейцы матрычкай для лёду. Пасьля пайшла ад нас у пакой. Але ж і там яна не супакоілася: сноўдала па ўсім доме, адчыняла і зачыняла дзьверы, нават перасоўвала мэблю, каб сагнаць сваю злосьць.

Я спытаў О’Гэйра, чаго я такога сказаў ці нарабіў, што Мэры так злуецца?

— Ды не, усё добра, — адказаў ён. — Не пераймайся… Гэта аніяк з табой не зьвязана.

Ён быў літасьцівы да мяне. Ён хлусіў. Гэта было зьвязана менавіта са мною.

Мы паспрабавалі не зважаць на Мэры і пачалі прыгадваць вайну. Я каўтнуў пару кілішкаў свайго віскі. Мы павыскаляліся, успамінаючы сьмешныя эпізоды, але нікому з нас не прыйшло на думку нешта сапраўды цікавае. О’Гэйр прыгадаў, як у Дрэздэне, яшчэ да бамбардаваньня, адзін хлопец натрапіў на некрануты вінны лёх, і мы былі вымушаныя цягнуць яго дадому ў тачцы.

Але гэтага было яўна замала для кнігі. Я прыгадаў двух рускіх жаўнераў, якія абрабавалі гадзіньнікавы завод. У іх была фурманка, заваленая гадзіньнікамі. Ехалі яны шчасьлівыя і п’яныя, пыхкаючы вялізнымі цыгарэтамі, скручанымі з газэты.

Вось, у прынцыпе, і ўсё, што прыйшло тады да галавы. А Мэры па-ранейшаму гармідэрыла. Нарэшце яна завітала ў варыўню, каб наліць сабе яшчэ колы. Выцягнуўшы зь лядоўні матрычку, яна гахнула яе ў чарупіну, дарма што лёду там было ўжо дастаткова.

Тады яна павярнулася тварам, кажучы сваю злосьць, злосьць на мяне. Да таго яна, мусіць, размаўляла з сабою: тое, што яна прамовіла ўголас, гучала як працяг нейкага сказу:

— …Бо тады вы былі дзецьмі!

— Чаго? — перапытаў я.

— Падчас вайны вы былі маленькімі дзецьмі — як тыя, што цяпер наверсе!

Я кіўнуў на знак згоды. Насамрэч: тады мы былі недапечаныя смаркачы — якраз пры канцы дзяцінства.

— Але дзе ж ты пра тое напішаш!

Гэта не гучала як пытаньне, гэта гучала як прысуд.

— Ня… ня… ведаю, — вымавіў я.

— Дык я ведаю! — сказала яна. — Вы будзеце ўдаваць, што былі мужчынамі, а ня дзецьмі, і пра вас будуць здымацца кінастужкі з Фрэнкам Сынатрам ці Джонам Ўэйнам, або зь якім-небудзь іншым чароўным старпёрам, які палка любіць вайну. І войны выглядацьмуць прыгожай казкаю, так што ў нас іх будзе яшчэ шмат. І на іх пойдуць дзеці, як тыя дзеці, што наверсе.

І тут я дапяў. Яе раззлавала вайна як такая. Мэры не жадала, каб яе дзяцей або чыісьці іншых дзецей забіла на вайне. І яна думала, што кнігі і кінастужкі часткова заахвочваюць людзей ісьці на вайну.

Тут я ўзьняў правую руку і ўрачыста паабяцаў ёй:

— Мэры! Наўрад ці я калі-небудзь скончу гэтую кнігу. Я напісаў ужо пяць тысяч старонак і ўсе выкінуў у сьмецьце. Але калі я ўсё-ткі скончу яе, даю табе слова гонару: у маёй кнізе ня будзе роляў для Фрэнка Сынатра і Джона Ўэйна.

— Ведаеш што, — дадаў я, — я назаву яе «Крыжовы паход дзетак».

Пасьля гэтага мы зрабіліся сябрамі.

---

[1] Шкада, гады мінаюць хуткаплынна (лац.). Кўінт Гарацы Фляк, «Оды» ІІ-14.

Дачыталі ўрывак да канца? Ура!